Kinderen opvoeden in deze tijd
Binnenkort beginnen we weer met de Catechese voor jong en oud: het vertrouwd maken met het werk van Gods Liefde, met Zijn Kerk en met Zijn Leer. Onderstaand is een aanzet om na te denken over opvoeden, om de basis te leggen voor een nieuwe generatie jonge christenen. Immers: het begint thuis in het gezin.
De goedheid van Gods gezag in het ouderlijk gezag
God is de auteur van het leven en Zijn goedheid komt ook tot uiting in zijn gezag, waaraan alle geschapen gezag deelneemt: in het bijzonder het liefdevolle gezag van ouders. Natuurlijk is de uitoefening van dit ouderlijk gezag niet altijd gemakkelijk. Het komt noodzakelijkerwijs neer op zeer concrete aspecten van het dagelijks leven. We weten allemaal dat, als het gaat om opvoeding, zonder gedrags- en leefregels, die dag na dag worden toegepast, zelfs in kleine dingen, het karakter niet wordt gevormd en men niet is voorbereid op de beproevingen die in de toekomst niet zullen ontbreken. We weten echter ook dat het niet altijd gemakkelijk is om een evenwicht te vinden tussen vrijheid en discipline. In feite vrezen veel ouders - misschien hebben ze het zelf ervaren - de negatieve gevolgen van het opleggen van iets aan hun kinderen: bijvoorbeeld dat de vrede in huis zal verslechteren, of dat ze iets zullen afwijzen dat op zich goed is.
Het evenwicht tussen regels en vrijheid
Paus Benedictus XVI wijst de weg naar een oplossing voor het schijnbare dilemma tussen regels stellen en kinderen die regels in vrijheid laten aannemen. Het geheim ligt in het feit dat opvoeding niet zonder prestige kan, dat de uitoefening van gezag geloofwaardig maakt. Het is de vrucht van ervaring en bekwaamheid, maar het wordt vooral verworven door de samenhang van het eigen leven en door persoonlijke betrokkenheid, een uitdrukking van ware liefde. Gezag uitoefenen mag namelijk niet verward worden met zichzelf simpelweg opdringen, noch met koste wat het kost gehoorzaamd worden. Wie een bepaalde autoriteit volgt, doet dat niet zozeer uit angst om gestraft te worden, maar omdat hij daarin een referentiepunt ziet dat hem helpt de waarheid en het goede van de dingen te kennen, ook al begrijpt hij die soms niet helemaal. Gezag is nauw verbonden met waarheid, omdat het die vertegenwoordigt. Wie een autoriteit erkent, houdt zich bovenal aan de waarden of waarheden die het vertegenwoordigt. De opvoeder is een getuige van waarheid en goedheid. Dat wil zeggen, hij is degene die de waarheid die hij nastreeft al heeft ontdekt en zich eigen heeft gemaakt. De leerling van zijn kant vertrouwt de opvoeder: niet alleen in zijn kennis, maar ook in zijn bereidheid om hem te helpen deze waarheden te bereiken.
De rol van ouders
Het is duidelijk dat kinderen van hun ouders verwachten dat ze consistent zijn met de waarden die ze aan hen willen doorgeven en dat ze hun liefde voor hen tonen. Hoe kunnen ouders het gezag en het prestige verwerven dat hun opvoedkundig werk vereist? Gezag heeft een natuurlijke basis en ontstaat spontaan in de relatie tussen ouders en kinderen: in plaats van zich zorgen te maken over het verkrijgen ervan, gaat het erom het te behouden en goed uit te oefenen. Dit is duidelijk als kinderen jong zijn: als het gezin verenigd is, vertrouwen kinderen hun ouders meer dan ze zichzelf vertrouwen. Gehoorzaamheid kan moeilijk voor ze zijn, maar ze kaderen het min of meer bewust in een context van liefde en eenheid in het gezin: mijn ouders willen dat ik gelukkig ben; ze vertellen me wat me zal helpen gelukkig te zijn. Ongehoorzaamheid wordt dan ervaren als verkeerd, een gebrek aan vertrouwen en liefde.
Ouderlijk gezag versterken door liefde en aanwezigheid
Daarom moeten ouders, om hun gezag te laten gelden, niets anders doen dan echte ouders zijn: de vreugde en schoonheid van hun eigen leven laten zien en door hun daden laten zien dat ze van hun kinderen houden zoals ze zijn. Logischerwijs vereist dit dat ze thuis aanwezig zijn. Hoewel het huidige levenstempo dit moeilijk kan maken, is het belangrijk om tijd met de kinderen door te brengen en een gezinssfeer te vormen die bezield wordt door liefde, door vroomheid jegens God en de mensen. Het is bijvoorbeeld de moeite waard om samen te eten, ook al kost dat moeite. Het is een geweldige manier om elkaar te leren kennen, terwijl je anekdotes van de dag met elkaar deelt, en kinderen leren - ook door te luisteren naar wat ouders over hun eigen dag vertellen - eventuele problemen die zich hebben voorgedaan te relativeren met een vleugje goede humor. Op deze manier is het ook gemakkelijker om duidelijk tegen kinderen te praten als dat nodig is, door hen te wijzen op wat ze goed en fout doen, wat ze wel en niet kunnen doen en door hen - op een leeftijdsadequate manier - uit te leggen waarom ze zich op de een of andere manier gedragen.
Gezag als een weg naar verantwoordelijkheid
Daarbij is het essentieel om je te gedragen als een kind van God: zorg ervoor dat kinderen leren om hun daden op waarde te schatten voor God. Geef ze bovennatuurlijke motieven om na te denken, om zich verantwoordelijk te voelen. Om hen het voorbeeld van Christus te leren, die het schavot van het kruis beklom voor onze liefde, om onze vrijheid te winnen. Gezag uitoefenen is in wezen kinderen - vanaf dat ze klein zijn - de instrumenten bieden die ze nodig hebben om te groeien als mensen. Het belangrijkste is om ze het voorbeeld van je eigen leven te laten zien. Kinderen kijken naar alles wat hun ouders doen en hebben de neiging hen te imiteren.
Praktische toepassing van ouderlijk gezag
Het uitoefenen van gezag kan de vorm aannemen van het maken van afspraken om de warmte van het huis te waarborgen en om kinderen te laten ontdekken dat er meer vreugde is in het geven dan in het ontvangen. In deze context is het goed om kinderen van jongs af aan te vragen voor die diensten die bijdragen aan het creëren van een klimaat van gezonde wederzijdse zorg. Ze krijgen verantwoordelijkheden: helpen bij het dekken van de tafel, elke week tijd besteden aan opruimen, de deur openen als er op de deur wordt geklopt, enzovoort. Dit zijn bijdragen aan het welzijn van het gezin en kinderen begrijpen ze op die manier. Het is geen kwestie van “ze dingen geven om te doen”, maar van ze laten inzien dat hun bijdrage aan het runnen van het huishouden - omdat ze werk wegnemen van hun ouders, omdat ze een broer of zus helpen, omdat ze voor hun spullen zorgen - belangrijk is en, in zekere zin, onvervangbaar. Zo leren ze te gehoorzamen.
Het belang van correctie en discipline
Het is niet genoeg dat ouders met hun kinderen praten en hen hun fouten duidelijk maken. Vroeg of laat zal het nodig zijn om hen te corrigeren, om hen te laten zien dat wat ze doen gevolgen heeft voor hen en voor anderen. In veel gevallen kan een duidelijk en liefdevol gesprek genoeg zijn. In andere gevallen zal het echter nodig zijn om actie te ondernemen, omdat er schade moet worden hersteld en berouw niet genoeg is. Straf moet een middel zijn om het goed te maken: bijvoorbeeld een beetje werk doen om te betalen voor een gebroken voorwerp. Soms moet de correctie in de loop van de tijd worden verlengd: na een slechte schoolprestatie kan het bijvoorbeeld gepast zijn om het uitgaan voor een bepaalde periode te beperken. In deze gevallen is het echter belangrijk om niet uit het oog te verliezen dat het doel is om de tijd en de middelen te geven om het juiste te doen.
Waarden overdragen met liefde en respect
Om door te gaan met het voorbeeld van slechte cijfers, zou het weinig zin hebben om enerzijds uitgaan te verbieden, maar anderzijds tijd te verspillen; of om hen - zonder echte noodzaak - te straffen door activiteiten die op zich goed zijn - een sport beoefenen, naar een jeugdclub gaan - niet bij te wonen, alleen maar omdat ze dat leuk vinden. Het hoort bij gezag dat ouders hun kinderen de waarden laten begrijpen die ze aan hen willen doorgeven, met respect voor hun onafhankelijkheid en eigenaardigheden. Dit vereist in de eerste plaats dat kinderen zich onvoorwaardelijk geliefd voelen door hun ouders en dat ze op hen zijn afgestemd: dat ze hen kennen en vertrouwen.
Het belang van genegenheid en vertrouwen
Duidelijk aangeven wat kinderen wel en niet mogen, is zinloos - en leidt waarschijnlijk tot blijvende conflicten - als het niet gepaard gaat met genegenheid en vertrouwen. Het is mogelijk om ouderlijk gezag, dat de opvoeding zelf vereist, te harmoniseren met een gevoel van vriendschap, wat vereist dat je jezelf op de een of andere manier op hetzelfde niveau plaatst als je kinderen. Kinderen - zelfs degenen die breekbaar en afstandelijk lijken - verlangen altijd naar deze nabijheid, deze broederschap met hun ouders. Naarmate kinderen opgroeien, wordt het ouderlijk gezag afhankelijker van deze vertrouwensrelatie. Alle kinderen moeten serieus worden genomen, maar adolescenten nog meer. Ze krijgen te maken met veranderingen - fysiek en psychologisch - die verontrustend zijn, en ze voelen deze nieuwe situatie aan. Hoewel ze het niet herkennen, zoeken ze naar volwassenen die als referentiepunt kunnen dienen; voor hen zijn dit mensen die criteria hebben gevormd, die leven volgens bepaalde richtlijnen die hen stabiliteit geven: precies wat adolescenten willen bereiken. Bovendien zien ze dat niemand hen kan vervangen in dit streven; daarom accepteren ze niet kritiekloos wat hun ouders hen vertellen. In plaats van te twijfelen aan hun autoriteit, vragen ze om een beter begrip van de waarheid erachter.
Tijd en aandacht voor kinderen
Hiervoor is het belangrijk om de nodige tijd aan hen te besteden en te weten hoe je gelegenheden creëert om samen te zijn. Dat kan zijn tijdens een autoritje, thuis na een televisieprogramma of een schoolevenement. Vervolgens praat je met hen over de kwesties die hen waarschijnlijk het meest zullen raken en waarover het belangrijk is dat ze duidelijke ideeën hebben. Het is niet nodig om je zorgen te maken als de kinderen soms lijken af te haken van het gesprek. Als een ouder zoveel spreekt als nodig is, zonder hardhandig te zijn of te proberen een vertrouwen af te dwingen, wordt wat hij of zij zegt opgenomen; het maakt niet zoveel uit of de zoon of dochter het advies vervolgens opvolgt. Wat telt is dat hij of zij te weten is gekomen hoe zijn of haar moeder of vader over een bepaald argument denkt en zo een referentiepunt heeft gekregen om te beslissen hoe hij zich moet gedragen.
Vertrouwen en vrijheid
Sommige dingen die ouders misschien niet goedkeuren zijn soms secundair en rechtvaardigen geen strijd, wanneer een opmerking kan volstaan. Op deze manier leren kinderen onderscheid te maken tussen wat belangrijk is en wat niet. Ze ontdekken dat hun ouders niet willen dat ze kopieën zijn van hun eigen manier van zijn, maar dat ze gewoon gelukkige en authentieke mannen en vrouwen zijn. Daarom bemoeien ouders zich niet - ook al zijn ze geïnteresseerd - met wat hun waardigheid of het gezin niet aantast. Eigenlijk is het een kwestie van vertrouwen hebben in het kind, van het risico van vrijheid accepteren, altijd oplettend zijn om hen te helpen verkeerde ideeën en beslissingen te corrigeren. Wat we daarentegen nooit moeten doen, is hen steunen in hun fouten, doen alsof we ze niet zien of, erger nog, dat we ze delen. Het ervaren van dit vertrouwen is een uitnodiging om het te verdienen. De sleutel is dat ouders weten hoe ze moeten opvoeden in een klimaat van vertrouwdheid, dat ze nooit de indruk van wantrouwen mogen wekken, dat ze vrijheid moeten geven en moeten leren hoe ze daar met persoonlijke verantwoordelijkheid mee om moeten gaan. Ook is het goed om als ouder het sacrament van vergeving (biecht) te ontvangen en de kinderen hiermee vertrouwt te maken. Immers zijn wij allemaal zondige mensen en dit erkennen door te gaan biechten is ook fundamenteel voor het gezag en het vertrouwen van kinderen in hun ouders.
Het belang van gebed en vertrouwen in God
De heilige Josemaría de Escriva (stichter van het Opus Dei) benadrukt dat de opvoedkundige taak van de ouders zowel op de vader als op de moeder rust. Natuurlijk staan zij niet alleen in dit belangrijke werk. God, die hen de opdracht heeft gegeven hun kinderen naar de hemel te leiden, geeft hun ook Zijn hulp bij het vervullen ervan. Daarom houdt de roeping van ouder zijn in dat je voor je kinderen bidt: met de Heer over hen praat, over hun deugden en fouten; Hem vraagt hoe je hen kunt helpen, Hem om genade vraagt voor je kinderen en geduld voor jezelf. De vrucht van het vormingswerk in Gods handen achterlaten geeft een vrede die aan anderen wordt doorgegeven.
De genade van het sacrament van het huwelijk
In de taak van de opvoeding, hebben echtgenoten een bijzondere genade, verleend door het sacrament van het huwelijk, dat door Jezus Christus werd ingesteld. Zij moeten het bovennatuurlijke werk begrijpen dat gepaard gaat met het stichten van een gezin, het opvoeden van kinderen en het uitstralen van christelijke invloed in de samenleving. Door te handelen met menselijke genade, met zachtmoedigheid en door de dingen aan de Heer toe te vertrouwen, zullen de kinderen veranderen. Kinderen behoren immers God toe.
Dit is een door pastoor Roland Kerssemakers bewerkte tekst aan de hand van enkele gedachten van Paus Benedictus XVI en de heilige Josemaría de Escriva, over opvoeden in deze tijd. Dit artikel komt uit parochieblad nummer 3, jaargang 18. Tussenkopjes zijn toegevoegd door de redactie.
